Serie Brexit: Onderhandelingslessen Tussen Het Puin
In onderhandelingen wordt macht vaak uitgedrukt als leverage, het vermogen van één kant om de andere kant dichter bij zijn eigen positie te brengen. Als je aanzienlijke leverage hebt, moet je die dan gebruiken? Als je bijvoorbeeld je BAZO aanzienlijk kunt verbeteren (zie les 1) of de alternatieven voor de wederpartij kunt verzwakken, zou je dat dan moeten doen? Als de tijd in je voordeel werkt, zou je het dan rustig aan moeten doen en de klok lekker door laten lopen? Als je een agenda en volgorde kunt afdwingen die het gemakkelijker maakt om een groter deel van de taart mee naar huis te nemen, moet je het proces dan afstemmen om je voordeel te maximaliseren?
De intuïtie van veel onderhandelaars is om deze vragen met "ja" te beantwoorden, vooral als ze het gevoel hebben dat de andere partij er ook alles aan zal doen om leverage naar hun kant te vergroten. En toch kunnen je onderliggende belangen vaak het best worden gediend door enige terughoudendheid. Het kenmerk van een goede deal is immers niet de overeenkomst zelf, maar de uitvoering ervan. Als het niet aan de achterban kan worden verkocht, zijn alle grote winsten die je hebt behaald waardeloos. Dus wanneer we worden geconfronteerd met de mogelijkheid om onze invloed op onderhandelingen aanzienlijk uit te breiden, is een belangrijke vraag die we ons moeten stellen: "Wat is de overwinningsspeech van mijn tegenpartij? Kunnen ze de deal er doorheen krijgen?"
Een kernvraag die gesteld moet worden is: wat is de overwinningsspeech van mijn tegenpartij? Kunnen ze de deal er doorheen krijgen?"
Er is veel geschreven over misstappen in Brexit onderhandelingen en het merendeel concentreert zich op blunders aan de Britse kant. De VK-lijst kan langer zijn (meer hierover later deze serie...) maar met het gemak van wijsheid achteraf... kan je net zo goed concluderen dat de grootste strategische fout werd gemaakt door de EU.
Wat betreft het onderhandelingsproces en het bepalen van de agenda, onderdelen waar Brussel vrijwel alle kaarten in handen had, legde de EU zichzelf geen enkele beperking op om leverage te maximaliseren. Begin 2017 geeft de Britse premier Theresa May aan dat haar doelstelling is om een akkoord over de toekomstige relatie met de EU te hebben tegen de tijd dat het 2-jarige artikel 50-proces (over de scheidingsakte) is afgerond. De Britse logica was duidelijk: het afronden van beide onderhandelingen op hetzelfde moment zou de onzekerheid verminderen en de resultaten van de toekomstige relatie zouden politiek in evenwicht zijn met het feit dat het Verenigd Koninkrijk weinig of niets te vieren zou hebben met alleen een dure echtscheiding.
Echter, al binnen enkele uren na de uitslag van het referendum legden EU-leiders een gezamenlijke verklaring af waarin ze zichzelf resoluut achter een strategie van Divorce First scharen. In de zomer van 2016 vormde dit principe zich tot een Europese doctrine: "een overeenkomst over een toekomstige relatie kan alleen worden afgerond en gesloten zodra het Verenigd Koninkrijk een derde land is geworden." De logica in de Divorce First benadering was duidelijk: twee onderhandelingen tegelijkertijd werd gezien als een potentiële valstrik, een rommelig en overdreven complex proces, en bovendien een uitdaging voor de eenheid van de EU. In het scheidingsdossier zou de Europese Commissie het voortouw nemen, terwijl de toekomstige relatie een gemengde bevoegdheid is waarbij de lidstaten uiteenlopende belangen hebben. Bovendien zou het EU-recht formeel geen onderhandelingen met een huidige lidstaat over een toekomstige relatie toestaan.
Het VK drong er lang op aan dat er naar creatieve oplossingen gezocht zou worden. Maar in Brussel vond men een solide muur. De EU wilde niet bewegen. Dat was voornamelijk om strategische redenen: zowel het proces zelf als de klok zouden sterk in het voordeel van de EU sterk werken als de volgorde van eerst scheiden en daarna pas een nieuwe relatie zou worden aangehouden. De kernbelangen van de EU, zoals de rechten van EU-burgers in het VK, de Ierse grens en het vereffenen van de financiële rekening zouden veel makkelijker veilig te stellen zijn als de kernbelangen van het VK pas op tafel komen na het afronden van deze dossiers. Bovendien verzekerde de Divorce First strategie dat de EU zich kon concentreren op de juridische dossiers rondom Brexit, een thuiswedstrijd dus.
Op 19 juni 2017 gaf Brexit-secretaris David Davis tijdens zijn eerste officiële onderhandelingsvergadering met zijn EU collega Michel Barnier toe aan Divorce First. De scheiding van de twee onderhandelingen en de noodzaak om overeenstemming te bereiken over een overgangsperiode tussen het afsluiten van beide akkoorden, leidden vervolgens tot de beruchte backstop over de Ierse grens. Uiteindelijk was de totale overwinning van de EU op het proces - "law above politics", zoals EU leiders met elkaar afspraken - een pyrrusoverwinning. De grote onzekerheid over de toekomstige relatie, belichaamd door het debat over de Ierse grens, verlamde het Britse politieke systeem volledig nadat premier May het akkoord driemaal tevergeefs door het parlement probeerde te loodsen en opstapte. Boris Johnson wil het akkoord niet nogmaals ter stemming brengen (al stemde hij zelf de derde keer voor...).
In het debat over verlenging van het uitstel dat de Britten dit voorjaar kregen meende de hoogste ambtenaar van de Europese Commissie (Martin Selmayr) dat een lang uitstel het beste zou zijn en dat de EU en het VK in parallel aan Brexit de toekomstige relatie zouden kunnen uitonderhandelen om het totaalpakket acceptabel te maken voor de Britse politiek. Dat was, blijkt nu, een inzicht dat twee jaar te laat kwam.
Comments